Ebeveyn tutumu, çocuğun temel davranış ve kişilik özelliklerinin oluşmasında ve yerleşmesinde büyük bir öneme sahiptir. Başlıca ebeveyn tutumları demokratik anne baba tutumu, aşırı koruyucu anne baba tutumu, aşırı hoşgörülü tutum, aşırı baskıcı – otoriter anne baba tutumu, kararsız ve dengesiz anne baba tutumu, ilgisiz ve reddedici tutumlardır. Ebeveynlerin sergiledikleri bu tutumların çocuklarında bazı problem davranışların ortaya çıkmasında etkili olduğu gözlemlenmiştir. Başlıca problem davranışları tırnak yeme, alt ıslatma, parmak emme, yeme bozuklukları, yalan söyleme, agresiflik, okul devamsızlığı, suça eğilim, dikkat eksikliği olarak ele alırsak bu davranışlar ile ebeveyn tutumları arasındaki anlamlı ilişkiler olduğu araştırmalar sonucunda ortaya koyulmuştur.
Konuyu daha detaylı incelemeden önce çocukların davranışları üzerinde anne baba tutumu kadar kalıtımsal özellikler ve çevre faktörü de etkili olmaktadır. Çocuğun davranışlarında yalnızca anne babanın izlerini aramak yanlış olacaktır. Ancak ebeveyni zanaatkar çocuğu da daha sıcak bir kil hamuru olarak düşünürsek ona ilk şeklini verecek güzellikler katacak yada kusurlar ekleyecek de hamurun zanaatkarıdır.
Genel olarak davranış problemlerini aile tutumlarına göre sınıflayalım :
Reddedici veya Aşırı Baskıcı Ebeveyn Tutumu
Reddedici ve aşırı baskıcı tutuma sahip ebeveynlerin çocuklarında aile içerisinde söz hakkı olmadığı ve birey yerine konulmadıkları için içe kapanıklık, iletişimsel bozukluklar gibi sorunların söz konusu olma ihtimali daha yüksektir. Kıskançlık, suça eğilim, agresyon, idrar kaçırma, yalan, tırnak yeme, hiperaktivite, yeme bozuklukları demokratik aile tutumuna sahip ailelerin çocuklarına göre reddedici ve baskıcı tutumlara sahip ailelerin çocuklarında daha sık gözlenir.
Aşırı Koruyucu Ebeveyn Tutumu
Aşırı koruyucu tutuma sahip ebeveynlerin çocuklarında anne babanın her ihtiyacını karşılamasından dolayı aileye bağımlı hale gelir. Annenin çocuğun yerine konuşması, çocuğa hiç sorumluluk verilmemesi, çocuğun sokakta bağımsız oyun oynayamaması ve yaşıtlarıyla etkileşime girememesi sosyal becerilerin gelişimini büyük ölçüde olumsuz etkiler. Ayrıca çocukta bağımsızlık duygusu kazanamama, utangaçlık, yeme bozuklukları, idrar kaçırma, kendi kendine yetememe, bu sebeplere bağlı olarak okula gitmek istememe de gözlemlenmektedir.
Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu
Aşırı hoşgörülü tutuma sahip ebeveynlerde aile yapısının merkezinde çocuk vardır. “Evimizdeki küçük putcuklar” tabirini belki duymuşsunuzdur işte bahsedilen tam olarak budur. Bu ebeveynlerin çocuklarında sosyal beceri ve okula uyum problemleri yaşanması çok daha olası durumlardır. Ayrıca çocuk anne baba tarafında çok şımartılan bir prenses veya prens olarak büyütüldüğü için ileri ki yaşantısında arkadaşlarıyla ilişkilerinde zorluklar yaşar. Bencil olmaya alıştığı için paylaşım duyguları gelişemez.
Dengesiz-Kararsız Ebeveyn Tutumu
Ebeveynlerin ortak bir yol izlemediği dengesiz-kararsız ebeveyn tutumunda ise farklı problem davranışların ortaya çıktığı görülmüştür. Anne ve babanın otoriter ve izin verici tutumunun çocuklarda görülen ilişkisel saldırgan davranışları arttırdığı tespit edilmiştir. Ayrıca erkek çocuklar için, annenin izin verici babanın ise otoriter tutum sergilediği ailelerde bu çocukların ilişkisel saldırgan davranışları daha çok sergiledikleri görülmüştür. Aynı zamanda kız çocuklarında görülen ilişkisel saldırganlık ile anne babanın otoriter tutumu ile annenin izin verici tutumu arasında ilişki gözlenmiştir.
Problem davranışlar ve ebeveyn tutumu ilişkisini biraz daha detaylı ele alalım :
- Saldırganlığın dışarıya yansıma şeklinin öfkedir. öfkeyi anne babasına istediklerini yaptırma yöntemi olarak keşfeden çocuk bu yolla istediklerini elde edebileceği fikrini benimser. Çocuk kendisini bu şekilde ifade edebildiğini düşündüğü için ağlar, tepinir, altını ıslatır, morarana kadar soluğunu tutar, kusar. Yürümeye başladığında, vurarak, ısırarak, yere yatarak saldırganlığını boşaltır. Bazen de dışa vuramadığı düşmanca duyguları kendisine yöneltir, başını duvara vurur, saçlarını çeker, derisini yolar.
Anne babanın çocuğun saldırgan davranışlara karşılık baskıcı, otoriter tutumu çocuktaki kavgacı davranışın çocuğa daha çok yerleşmesine neden olur. Çocukta var olan enerjinin boşalmasına izin verilmemesi, engellenmesi, çocuğa karşı ilgisiz tutum sergilemek de çocukta saldırganlığı ortaya çıkarabilir.
- Çocuklarda sıkça görülen yeme bozuklukları ebeveynlerin çocuklar üzerinde yemek yemeleri için baskı oluşturmaları halinde artarak ilerleme gösterebilir. Annenin çocuğa aşırı düşkünlüğü, kurallarda katılık ve beslenme konusunda titizlik göstermeleri yemek yeme sorununu büyütebilir.
- Genetik faktörlerden ortaya çıktığı genel görüşlerce onaylanan DEHB çevresel şartlar, aile ve ev şartlarına göre de farklı seyirler gösterdiği savunulmaktadır. DEHB’li çocuklar oldukça düzenli ve açık kuralları olan bir evde yetiştirilirse ve doğru davranışlar vurgulanırsa bu çocukların daha yumuşak bir yapı gösterebilirler.
a
- Tırnak yeme davranışı gösteren çocukların; aile içinde ya da okulda baskıcı bir tutuma maruz kalması, kardeş kıskançlığı, ailenin yetersiz ilgi ve sevgisi, çocuğun sürekli azarlanarak eleştirilmesi gibi etmenler bu davranış sorununun kaynağı olabilir.
- Parmak emme davranışının bebekliğin ilk dönemlerinde anne bebek ilişkisiyle alakalı olduğu düşünülmektedir. Anne tarafından çocuğun erken memeden kesilmesi yada gerektiğinden daha uzun süre emzirilmesi bu döneme bağımlı kalmasına neden olur ve emme ihtiyacı sonraki dönemlere sarkabilir. Temelinde anne- çocuk ilişkilerindeki yetersizlik ve çocukta güven hissinin yeterince gelişmemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
- Enürezise, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan, duygusal yıkıma uğramış nevrotik ve uyumsuz çocuklarda daha çok rastlanmaktadır. Genellikle altını ıslatma davranışı gösteren çocuklarda ruhsal sorunlar oldukça yüksek düzeyde görülmektedir. Erken ve baskıcı bir tuvalet eğitimi daha sık saptanan bir durumdur (Yörükoğlu, 1978: 248). Ebeveynin aşırı koruyucu veya aşırı baskıcı tutumu çocuğun dışkı veya idrar kaçırmasında olumsuz yönde etki etmektedir.
Tavsiye : Ebeveyn tutumları ve çocuk davranışları üzerinde geniş çaplı tespitler ortaya koyan bir meta sentez çalışması :
KIRMAN, A., & DOĞAN, Ö. Anne-Baba Çocuk İlişkileri: Bir Meta-Sentez Çalışması.
Psk. Dan. Büşra Aksoy Polat
Kaynakça :
Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. DEÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Kırman, A., & Doğan, Ö (2017). Anne-Baba Çocuk İlişkileri: Bir Meta-Sentez Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi
Add a Comment