Günlük hayatta olumsuz bir olay karşısında insanların ne yapacaklarını bilemediklerine, tepkisiz izlediklerine, müdahale etmekten çekindiklerine, olayın içine girmektense uzaklaştıklarına, sessiz kaldıklarına şahit olmuşsunuzdur. Hatta belki de “neden kimse bir şey yapmıyor” diye bile düşünmüş olabilir ve o seyirci kitlesine katılmış olabilirsiniz. John Darley ve Bibb Latane insanların bu şekilde yalnızca izler rolünde kalmalarına seyirci etkisi adını vermişlerdir.
1964 yılının mart ayında New York’un Kew Gardens bölgesinde bar yöneticisi Kitty Genovese bıçaklanarak öldürüldü. Ölümünün 38 apartman komşusu tarafından görüldüğü ama hiç birinin duruma müdahale etmediği belirtildi. Bu trajedi yerel basında büyük bir fırtına kopardı ve psikolog John Darley ve Bibb Latane’nin ‘seyirci etkisi’ adını verdikleri bu fenomenin üstünde yoğunlaşmalarına sebep oldu. İleri ki zamanlarda da Tarihçi Joseph de May, Kitty Genovese cinayetiyle ilgili, olarak kısa sürede yakalanan katil Winston Moseley’in mahkemesindeki duruşmaları analiz etmiş ve 38 tanığın hiçbir şey yapamadığı haberinin, dönemin doğru olmayan gazete haberlerine dayanan bir efsane olmadığını bulmuştur. Moseley’in Genovese’ye yönelik ikinci ölümcül saldırısı, bilinen tanıklardan biri hariç bütün hepsinin görebildiği merdiven sahanlığında gerçekleşmiştir. Saldırgan, gören tanıkların hiçbir şekilde müdahale etmemelerinden cesaret alarak saldırılarını defalarca sürdürebilmiştir.
Kitty Genovese olayında görülen toplumun böylesine büyük bir vahşetin karşısında sessiz kalması polise bile uzun zaman sonra haber vermeleri ne kadar Amerikan halkının değerlerini sorgulatsa da olay sadece duyarsızlık gibi tek boyutlu değildir.
Psikolog John Darley ve Bibb Latane başka deneylerinde de ‘seyirci etkisi’ adını verdikleri toplu kayıtsızlık durumunun gerçek olduğunu doğrulamıştır. Yapılan bir deneyde eğer katılımcılar 1 oda da yardıma muhtaç bir insanla yalnızlar ise oldukça hızlı bir şekilde kurbana yardımcı olmaya çalışıyorlar.Fakat oda da 3 yada 4 kişi birlikteyse yardım etme olaya müdahele etme ihtimalleri düşüyor.
Araştırmalarının sonucunda ;
Darley ve Latane bu durumu 2 ana nedene bağlamıştır. İnsanların bu tür olumsuz durumlar karşısında ki tepkisizlikleri korkudan ziyade ; toplum içinde yardım etme sorumluluğunun paylaşıldığını düşülmesi ve gerçekten müdahele edilmesi gereken bir durum olup olmadığı ikilemi.
1. Duruma bakacak olursak,
İnsanlar toplum içerisindeyken ortamda başkaları olduğu için bir duruma ait sorumluluk duygularını diğer insanlarla paylaştıklarını düşünürler. Yani Kitty Genovese cinayetinde 38 tanığın her biri belkide başkasından polise haber verme eylemini bekledi. “Mutlaka birisi polisi aramıştır.” düşüncesi bütün komşularda gezinmiş gibi gözüküyor.
2. Durum ise ;
Birçok kişiye tanık oldukları durum gerçekten müdahale etmeleri gereken ciddi bir durummuş gibi gelmez. Olayın ciddiyetine tam olarak karar veremezler. Şahit oldukları basit bir çift kavgası mı, gördükleri duman önemsiz bir aksilik mi, yerde yatan adam gerçekten sağlık sorunu yaşıyor olabilir mi gibi soruları cevaplandırmakta zorluk çekerler. Müdahale ettikleri durumun sonucunda utanç duymaktan çekinirler.
Ayrıca sosyal bilimlerde yeri olan ‘ toplumsal kanıt ilkesi ’ bu durumun ayrı bir penceresidir. Buna bir bakımdan sürü psikolojisine de benzetebiliriz. Toplum içerisinde gerçekleşen bir olaya mesela bir kadının sokak ortasında eşinden şiddet görmesine tanık olan insanların eğer çoğu bir şekilde duruma müdahale etmiyorsa diğer insanlarda çoğunluğa uyarak duruma kayıtsız kalıyor. Ancak bir kişinin müdahale etmesi geri kalan karasız kitleyi de harekete geçirmeye yeterli olabiliyor.
Seyirci etkisi yapılan deneylerle gerçekliğini kanıtlamış günlük hayatta da defalarca örneklerini gördüğümüz bir durumdur. Genel olarak söylemek gerekirse yanından ‘başkası nasıl olsa yardım eder tek ben mi varım bu kadar insanın içinde’ diyerek yanlarından geçtiklerimiz bu durumun ta kendisini oluşturur.
Add a Comment