Philip Zımbardo, Standford Üniversitesi’nde psikoloji bölümünde profesördür. 1971 yılında insanın çevreye uyma davranışı ve verilen rollere bürünmesini incelemek amacıyla bir deney tasarlamıştır. Gerçekleştirmeyi planladığı deney için üniversitenin bodrum katında bir hapishane ortamı oluşturmuştur. 2 hafta sürecek olan deney için 24 psikoloji öğrencisi gönüllü olmuştu. Deneyde öğrencilerin 12 si gardiyan 12 si ise mahkum olarak rol alacaklardı. Zımbardo hapishane deneyi için öğrencilere hangi rolün verileceği onların haberi olmadan belirlendi. Deneklere 2012 yılının parasıyla gün başına 85 dolar verilecekti.
Deneyin hazırlık aşaması :
Deney başladığında her şey üslubuna uygun olarak yapıldı.Mahkum rolünü oynayacak denekler polisler tarafından evlerinden kelepçelenerek alındı.Anlaşmalı polisler tarafından karakoldan sonra Zimbardo’nun hapishanesine getirildi. Gerçekte olduğu gibi hapishane ortamına getirildiklerinde sağlık kontrolünden geçirildiler, mahkum kıyafetleri giydirildi, her birine numara atandı. Gardiyan rolünü oynayacak deneklere ise özel üniformalar ve cop verildi. Hatta mahkumlarla göz teması kurulmaması için camları yansımalı gözlükler bile kullanmaları istenmişti. Mahkumlara deney süresince gardiyanların emirlerine itaat etme zorunluluğu getirildi fakat gardiyanlara düzeni nasıl sağlayacaklarına dair kesin bir bildiri verilmedi. Fakat özellikle gardiyanlara söylenen şeyler vardı. Mahkumlar üzerinde korku ve baskı yaratabilecekleri, kontrolün ancak gardiyanlarda olduğunu, mahkumların hiçbir güce sahip olmadıklarını hissettirebilirsiniz denmiş. Bunları yaparken istenen tek şey şiddete kesinlikle başvurmamalarıydı.
Deneyin başlangıcı :
Deneyin başladığı daha ilk günden bütün denekler rollerine tam anlamıyla adapte olmuşlardı. Deneyden önce yapılan testlerde öğrencilerin hiçbir kişilik sorunları olmayan normal bireyler olduğu belirlenmişti. Fakat birkaç gün içerisinde yalnızca rol icabı yaptıkları gardiyanlıkta son derece sadist davranışlar sergilemeye başlamışlardır. Şiddete kesinlikle başvurmamaları istenirken gardiyanlar mahkumlara hakaret etmiş, cinsel tacizde bulunmuşlar ve türlü işkenceler yapmışlardır. Mahkumlar ise bu muamelenin karşısında pasif ve depresif davranışlar göstermeye başlamıştı. Zimbardo deney esnasında mahkum rolündeki bir deneğin kısa bir süre içerinde delirmiş gibi davrandığını durmadan bağırdığını, küfürler ettiğini, kontrolsüz davranışlar sergileyip öfke nöbetleri geçirdiğini belirtmişti. Hatta öyle ki Zımbardo kendisinin de deneyden etkilenip deneyde oynadığı hapishane müdürlüğünde gardiyanların şiddet uygulamalarına göz yumduğunu itiraf etmişti.
Deneyin sonu :
Bugün Stanford hapishanesi deneyi, Zımbardo hapishane deneyi olarak bilinen çalışmanın 2 hafta sürmesi planlanıyordu ama yalnızca 6 gün sonra çalışmaya son verildi. Mahkumlar da gardiyanlar da yalnızca deney için gönüllü olan normal öğrencilerdi. Hepsi aynı statülere sahiplerdi ve en başından öğrencilerde bunu biliyorlardı. Fakat verilen rollerine öylesine adapte olup bağlanmışlardı ki sosyal ilişkilerin gerçekliğinden ötürü mahkumların ve gardiyanların arasındaki ilişki sadist ve korkunç bir hale gelmişti. Zımbardo bu yüzden raporun da gardiyanların mahkumlara davranış şeklinin pornografik ve aşağılayıcı tacize dönüşmesini ve gelecekte karısı olacak olan genç psikolog Christina Maslach’ın ziyareti sırasında gördüklerinden dehşete düşmesini gerekçe göstererek çalışmayı kestiğini bildirmiştir.
Zımbardo hapishane deneyi ile bu çalışmanın, bazı durumların ve sosyal rollerin insanları insanlıklarından çıkarıp sadizme veya boyun eğme davranışına sürüklediğini gösterdiğini ifade etmiştir. Bazen toplumun bize biçtiği rolleri öylesine sahipleniriz ki büründüğümüz kişilik asıl kimliğimizden çok uzaktır. İnsanın çevreye uyma davranışı güçlü olduğu için toplumsal rollere adapte olmamız bizim için hiçte zor değildir.
Psk. Dan. Büşra Aksoy Polat
Add a Comment